A. નાના-મોટા રસ્તાઓ કાટખૂણે મળતા હતા
B. નગરમાં ગટર યોજના અમલમાં હતી
C. જાહેર સ્નાનાગારની વ્યવસ્થા હતી
D. નગરમાં લગભગ 10 સ્તૂપ હતા
Answer: (D) નગરમાં લગભગ 10 સ્તૂપ હતા
Description:
મોહેં-જો-દડો, જેનો સિંધી ભાષામાં અર્થ "મડદાનો ટેકરો" થાય છે, તે સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિના સૌથી અનોખા પુરાતત્વીય સ્થળોમાંનું એક છે. તેના અપવાદરૂપ શહેરી આયોજન અને અત્યાધુનિક માળખાગત સુવિધાઓ આશરે ૨૫૦૦ BCE માં અહીં વિકસેલા સમાજની અદ્યતનતા વિશે ઊંડી સમજ આપે છે.
મોહેં-જો-દડોની મુખ્ય વિશેષતાઓ
૧. શહેરી આયોજન અને સ્થાપત્ય
* ગ્રીડ પેટર્ન: આ શહેરનું આયોજન ગ્રીડ પેટર્ન પર અત્યંત કાળજીપૂર્વક કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં રસ્તાઓ અને ગલીઓ એકબીજાને કાટખૂણે છેદતા હતા. આ લેઆઉટને કારણે શહેર લંબચોરસ બ્લોક્સમાં વહેંચાયેલું હતું.
* બે ભાગમાં વિભાજન: શહેરને બે મુખ્ય ભાગોમાં વહેંચવામાં આવ્યું હતું:
* સિટાડેલ (કિલ્લો): પશ્ચિમ બાજુએ એક નાનો, પરંતુ ઊંચો ટેકરો. તે માટીની ઈંટોના ઊંચા પ્લેટફોર્મ પર બાંધવામાં આવ્યો હતો અને તેમાં ધ ગ્રેટ બાથ અને ભંડારગૃહ જેવી મહત્વપૂર્ણ જાહેર ઇમારતો હતી, જેનો ઉપયોગ વહીવટી અથવા ધાર્મિક હેતુઓ માટે થતો હશે.
* લોઅર ટાઉન (નીચલું નગર): શહેરનો મોટો અને નીચલો ભાગ. તે રહેણાંક વિસ્તાર હતો જ્યાં સામાન્ય લોકો રહેતા હતા. પૂરથી રક્ષણ મેળવવા માટે ઘરો પણ ઊંચા પ્લેટફોર્મ પર બાંધવામાં આવ્યા હતા.
* પ્રમાણિત ઈંટો: મકાનો સહિતની ઇમારતો મુખ્યત્વે પ્રમાણિત, પકવેલી ઈંટોનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવી હતી. ઈંટોનો આકાર એકસરખો હતો, જે મજબૂત અને ટકાઉ બાંધકામની ખાતરી આપે છે.
* ઘરો: મોટાભાગના ઘરોમાં કેન્દ્રીય આંગણું, રસોડું અને કૂવો હતો. તે ગોપનીયતા જાળવવા માટે બનાવવામાં આવ્યા હતા, જેમાં દરવાજા અને બારીઓ મુખ્ય રસ્તાઓને બદલે બાજુની ગલીઓમાં ખૂલતા હતા. ઘણા ઘરો બહુમાળી હતા, જે સીડીઓની હાજરી દ્વારા સૂચવાય છે.
૨. અદ્યતન જળ વ્યવસ્થાપન અને સ્વચ્છતા
* ધ ગ્રેટ બાથ (મહા સ્નાનાગાર): મોહેં-જો-દડોમાં આ સૌથી પ્રખ્યાત સ્થાપત્ય છે. તે સિટાડેલમાં આવેલો એક મોટો લંબચોરસ કુંડ છે, જે પકવેલી ઈંટોથી બનેલો છે અને પાણીના લીકેજને અટકાવવા માટે કુદરતી ટારના સ્તરથી સીલ કરવામાં આવ્યો છે. તેમાં ઉત્તર અને દક્ષિણમાંથી નીચે ઉતરવા માટે પગથિયાં હતા અને બાજુના રૂમમાં પાણી પૂરું પાડવા માટે એક કૂવો હતો. એવું માનવામાં આવે છે કે તેનો ઉપયોગ ધાર્મિક સ્નાન માટે થતો હશે.
* કૂવાઓ: શહેરમાં કૂવાઓની અત્યાધુનિક વ્યવસ્થા હતી. અહીં અંદાજે ૭૦૦ કૂવાઓ હતા, અને લગભગ દરેક ઘર અથવા બ્લોકમાં તેનો પોતાનો કૂવો હતો, જે તાજા પાણીનો વિશ્વસનીય સ્ત્રોત પૂરો પાડતો હતો.
* ડ્રેનેજ સિસ્ટમ: ડ્રેનેજ સિસ્ટમ સિવિલ એન્જિનિયરિંગનો એક અદ્ભુત નમૂનો છે. મુખ્ય રસ્તાઓ પર ઢાંકેલી ગટરો હતી જે ઘરોના બાથરૂમ અને શૌચાલય સાથે જોડાયેલી હતી. સફાઈ અને જાળવણી માટે સમયાંતરે મેનહોલ મૂકવામાં આવ્યા હતા, જે જાહેર સ્વચ્છતા માટેની તેમની ચિંતા દર્શાવે છે.
મળી આવેલી મહત્વપૂર્ણ કલાકૃતિઓ અને વસ્તુઓ
મોહેં-જો-દડોમાં થયેલા ખોદકામમાં કલાકૃતિઓનો ખજાનો મળ્યો છે જે હડપ્પન લોકોની કલા, સંસ્કૃતિ, ટેકનોલોજી અને દૈનિક જીવન પર પ્રકાશ પાડે છે.
* શિલ્પો અને પ્રતિમાઓ:
* "ડાન્સિંગ ગર્લ"ની કાંસાની પ્રતિમા: આ સૌથી પ્રતિકાત્મક કલાકૃતિ છે. આ નાની, ચાર ઇંચ ઊંચી નૃત્યાંગનાની કાંસાની પ્રતિમા લોસ્ટ-વેક્સ કાસ્ટિંગ ટેકનિકની એક માસ્ટરપીસ છે. તે તેના જમણા હાથને કમર પર અને ડાબા હાથ પર બંગડીઓ સાથેની એક આત્મવિશ્વાસુ, નગ્ન આકૃતિ દર્શાવે છે.
* "પૂજારી-રાજા"નું સ્ટેટાઈટ શિલ્પ: એક દાઢીવાળા પુરુષની બારીક કોતરેલી પ્રતિમા, જેને ઘણીવાર "પૂજારી-રાજા" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ આકૃતિ ત્રિપર્ણી પેટર્નવાળું ઝભ્ભો, હેડબેન્ડ અને એક સુંદર હાથપટ્ટી પહેરે છે.
* મહોરો (સીલ): મોટાભાગે સ્ટેટાઈટની બનેલી હજારો મહોરો મળી આવી છે. તે ઘણીવાર લંબચોરસ અથવા ચોરસ હોય છે અને તેના પર વિવિધ પ્રાણીઓ (જેમ કે યુનિકોર્ન, બળદ, હાથી, વાઘ) અને માનવ આકૃતિઓ કોતરેલી હોય છે. આ મહોરો પર સિંધુ લિપિ અંકિત છે, જે હજુ સુધી ઉકેલી શકાઈ નથી.
* "પશુપતિ" સીલ: એક પ્રખ્યાત સીલ જેમાં પશુઓ (એક ગેંડો, ભેંસ, હાથી અને વાઘ) થી ઘેરાયેલી એક બેઠેલી, શિંગડાવાળી આકૃતિ દર્શાવવામાં આવી છે. વિદ્વાનો માને છે કે તે કોઈ દેવતા, કદાચ હિન્દુ દેવ શિવનું પ્રારંભિક સ્વરૂપ, દર્શાવે છે.
* દાગીના: સોના, તાંબા, શંખ અને કાર્નેલિયન અને લેપિસ લાઝુલી જેવા અર્ધ-કિંમતી પથ્થરોમાંથી બનેલા ગળાના હાર, બંગડીઓ, મણકા, કાનની બુટ્ટીઓ અને પેન્ડન્ટ્સ જેવા દાગીનાનો વિશાળ સંગ્રહ મળી આવ્યો છે. આ વસ્તુઓની કારીગરી અસાધારણ છે.
* માટીકામ: સાદા અને ચિત્રકામ કરેલા બંને પ્રકારના માટીકામ (પોટરી) મોટા પ્રમાણમાં મળ્યા છે. તેના પર જટિલ ભૌમિતિક અને પશુઓની ડિઝાઇન છે. આ માટીકામ ચાક પર બનાવવામાં આવ્યા હતા અને તે ઉચ્ચ કૌશલ્ય દર્શાવે છે.
* ટેરાકોટાની મૂર્તિઓ: પ્રાણીઓ (જેમ કે બળદ, કૂતરા અને પક્ષીઓ) અને માનવની અસંખ્ય ટેરાકોટાની મૂર્તિઓ મળી આવી છે, જેમાં માતૃદેવીની મૂર્તિઓ પણ સામેલ છે, જે પ્રજનન દેવીની પૂજા સૂચવે છે.
* રમકડાં અને વજન: રમકડાંની ગાડીઓ, હલનચલન કરી શકે તેવા માથાવાળી નાની પ્રાણીઓની મૂર્તિઓ, સીટીઓ અને ઘૂઘરા સૂચવે છે કે આ સંસ્કૃતિમાં રમત-ગમતનું મહત્વ હતું. વેપાર માટે વજન અને માપની એક સમાન પ્રણાલી સૂચવતા ચર્ટ અને અન્ય પથ્થરોમાંથી બનેલા પ્રમાણિત વજન પણ મળી આવ્યા છે.